23 marca 2020 roku obchodzimy 196 rocznicę urodzin Zygmunta Fortunata Miłkowskiego herbu Ślepowron, znanego bardziej pod pseudonimem Tomasz Teodor Jeż. Weterana Wiosny Ludów, polskiego pisarza, publicystę i polityka niepodległościowego, byłego powstańczego pułkownika biorącego udział w zmasakrowanym powstaniu styczniowym. Był Polakiem niezwykle aktywnym, czynnym i odważnym. W 1872 roku osiadł w Szwajcarii, początkowo przebywał w Lozannie. Później przeniósł się do Genewy, gdzie jako pisarz stał się jedną z czołowych postaci polskiego środowiska emigracyjnego, udzielał się społecznie. Jeden z najpłodniejszych i najbardziej twórczych polskich pisarzy, liczbą powieści ustępował tylko samemu Ignacemu Kraszewskiemu.
Podczas pobytu w Wielkiej Brytanii został członkiem słynnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W Szwajcarii spotykał się ze wspomnianym wcześniej Józefem Ignacym Kraszewskim, na którego pogrzebie przemawiał w roku 1887. Najbardziej Miłkowski był znany z udzielania się w polityce i daniu realnych podstaw pierwszym organizacjom narodowym. W 1887 roku był jednym z założycieli Ligi Polskiej, a następnie ważnym działaczem jej kontynuatorki Ligi Narodowej, z której wywodzi się bardzo zasłużona dla polskiej racji stanu Narodowa Demokracja. Autor głośnej i słynnej broszury politycznej "Rzecz o obronie czynnej i skarbie narodowym" z 1887 roku. Skarb Narodowy była to instytucja emigracyjna o charakterze funduszu publicznego, zlokalizowana w Rapperswilu, mająca gromadzić środki pieniężne na rzecz finansowania szeregu inicjatyw prowadzących do realnej obrony praw narodowych, dźwignięcia sprawy polskiej z matni i niebytu oraz finalnego odzyskania niepodległości przez Ojczyznę, nie wykluczając nawet drogi powstańczej. Prezes Komisji Nadzorczej Skarbu Narodowego, bez której Liga Narodowa nie mogłaby funkcjonować finansowo na tak wysokim poziomie. Ważny członek Zarządu Związku Wychodźstwa Polskiego i Rady Zarządzającej Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu, w kluczowej dla endecji Szwajcarii. Od 1869 roku członek zagraniczny Towarzystwa Naukowego Serbskiego, znany i ceniony słowianofil. Zygmunt był redaktorem paryskiego dwutygodnika - Wolne Polskie Słowo. W 1900 roku odbył podróż do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie między innymi poznał znakomitego pianistę oraz gorącego propagatora sprawy polskiej - Ignacego Jana Paderewskiego. Miłkowski otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa Szkoły Ludowej. Był bliskim współpracownikiem oraz mistrzem i mentorem wielkiego polskiego patrioty oraz znakomitego, przedwojennego męża stanu - Romana Dmowskiego. Drugim, bardziej znanym mistrzem Dmowskiego był "pierwszy polski endek", czyli sam Jan Ludwik Popławski. W spotkaniu zakładającym tajną Ligę Polską uczestniczyli wybitni działacze emigracyjni: Zygmunt Miłkowski, Maksymilian Hertl, Ludwik Michalski oraz kustosz Biblioteki Ossolińskich ze Lwowa - z pochodzenia Niemiec, Aleksander Hirszberg. Za główne zadanie Ligi Polskiej uznano "przysposobienie i skupienie wszystkich sił narodowych celem odzyskania niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych na podstawie federacyjnej i z uwzględnieniem różnic narodowościowych". Niebawem został opracowany program Ligi, według słów Miłkowskiego - "wyraźny, demokratyczny, każdemu rzetelnemu i prawdziwemu Polakowi znany, bo przez każdego rzetelnego Polaka noszony w duszy i piastowany w sercu"! Nazwany został Ustawą Ligi Polskiej i ogłoszony 5 grudnia 1887 roku. Program ten został prawdopodobnie napisany właśnie przez Zygmunta Miłkowskiego, byłego powstańca; stąd należy go uznać za jednego z najważniejszych prekursorów i twórców polityki nowoczesnej - typowo propolskiej oraz narodowej. W 1893 roku część młodych działaczy Ligi z Romanem Dmowskim i Zygmuntem Balickim na czele, krytykując brak zdecydowanych działań dotychczasowej organizacji, wystąpiła z niej powołując do życia Ligę Narodową. Był to ewidentny zwrot w kierunku polskiego nacjonalizmu, egoizmu narodowego i wyraźnego dbania o nasze, polskie interesy narodowe. Sama Liga Polska została ostatecznie rozwiązana właśnie przez Zygmunta Miłkowskiego w lipcu 1894 roku we Lwowie. Miał więc młody Roman Dmowski przy podejmowanych przez siebie samodzielnych decyzjach, zgodę i jak to się dziś mówi "błogosławieństwo" swojego mentora, do którego miał duży szacunek oraz albo wielką wdzięczność za dotychczasową jego propolską działalność. Miłkowski wrócił do Lozanny w 1911 lub 1913 roku, gdzie zmarł w 1915 roku, w sędziwym wieku 90 lat i tam został pochowany na cmentarzu Bois- de- Vaux.
Wielka szkoda, że nie dane mu było ujrzeć wolnej i zmartwychwstałej Ojczyzny! W pogrzebie tak oddanej świętej sprawie polskiej osobistości uczestniczyli Ignacy Jan Paderewski oraz wielki budziciel i obrońca polskości - pisarz i laureat literackiej nagrody Nobla Henryk Sienkiewicz. Postanowieniem prezydenta II Rzeczpospolitej Ignacego Mościckiego z 9 października 1933 roku został on odznaczony pośmiertnie Krzyżem Niepodległości z Mieczami za ofiarną pracę w dziele odzyskania suwerenności politycznej przez państwo polskie!
Wojciech Jurczyk
Komentarze obsługiwane przez CComment