14 stycznia 2020 roku obchodzimy 133. rocznicę powstania Związku Młodzieży Polskiej założonej przez Zygmunta Balickiego - publicystę i jednego z najważniejszych ideologów endecji oraz obozu wszechpolskiego. „Zet” był konspiracyjną organizacją polskiej młodzieży skupiającej studentów wyższych uczelni o profilu patriotyczno-niepodległościowym. Zainicjowana już jesienią 1886 roku przyjazdem do Warszawy Balickiego, który jako emigracyjny emisariusz przywiózł swoim kolegom materiały organizacyjne. „Zet” został formalnie powołany do życia w styczniu 1887 roku zjazdem w Krakowie, który poprzedziła długa dyskusja ideowa. Centralizacja była najwyższym organem związku, miała swoją siedzibę początkowo w Zurychu w Szwajcarii, a następnie w Warszawie. Oddziały "Zetu" powstawały we wszystkich ważniejszych uczelniach, w których tylko uczyła się polska młodzież.

Początkowo organizacja ta skupiała różne nurty młodzieży o poglądach niepodległościowych, czyli zarówno socjalistycznych jak i narodowych. W 1888 roku "Zet" został podporządkowany tajnej organizacji Lidze Polskiej. W kwietniu 1894 roku działalność związku wyraźnie osłabła przez masowe represje i aresztowania ze strony władz rosyjskich, które obawiały się takich młodych, przedsiębiorczych i ideowych jednostek. W 1898 roku "Zet" został odbudowany przez Balickiego jako organizacja młodzieżowa ściśle związana z Ligą Narodową Romana Dmowskiego, Jana Ludwika Popławskiego i Wojciecha Korfantego. Zyskała wyraźnie nacjonalistyczny, ludowy, antymasoński oraz antysocjalistyczny profil. Do najważniejszych organów prasowych należały: "Wici", "Dla Polski" i "Teka". Głównym zadaniem tej znakomitej organizacji było odzyskanie niepodległości i suwerenności politycznej przez Polskę poprzez umacnianie świadomości narodowej rodaków, wyraźne przeciwstawienie się internacjonalistycznym ruchom nawołujących do walki klas i konfliktów społecznych, czyli ruchowi socjalistycznemu i kosmopolitycznemu oraz szerzenie oświaty i kultury w miastach oraz głównie na wsi. Kolejnym zadaniem "Zetu" choć może mniej ważnym było przysposobienie swoich członków do działalności społeczno-politycznej już w dorosłym życiu. Cele te realizowano między innymi poprzez zakładanie tajnych czytelni i bibliotek, tworzenie tajnych kółek samokształceniowych i oświatowych oraz organizowanie manifestacji i pochodów patriotycznych. Zdecydowanie największym sukcesem i osiągnięciem tej organizacji było uzyskanie w 1905 roku pozwolenia na nauczanie w języku polskim w prywatnych szkołach.

Na początku XX wieku powstały nowe organizacje powiązane z tą zaszczytną strukturą, zajmujące się wychowaniem młodzieży: "X" grupujący najzdolniejszych uczniów szkół gimnazjalnych, przemianowany później na "Przyszłość" oraz związek imienia Jana Kilińskiego zajmujący się edukowaniem w zakresie historii, geografii oraz języka polskiego, młodzieży pochodzącej z rodzin robotniczych oraz rzemieślniczych. Wielką zasługą Narodowej Demokracji było to, że nie pozostawiała samej sobie żadnej grupy czy warstwy społecznej, wszędzie mając swoich przedstawicieli i gorących zwolenników. W 1905 roku doszło do pierwszych rozdźwięków i sporów pomiędzy mającą wyznaczoną ściśle drogę działania Ligą Narodową i "Zetem", a w 1908 roku nastąpiło formalne zerwanie wzajemnych kontaktów.

Członkowie "Zet-u" brali aktywny udział w działalności Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego oraz uczestniczyli w walkach Legionów Polskich podczas wielkiej wojny. Dzięki swej działalności od momentu powstania do odrodzenia niepodległego państwa polskiego organizacja ta była kuźnią elit i przyszłych kadr II Rzeczpospolitej - działaczy politycznych, pracowników nauki, organizacji społecznych i kulturalnych, administracji państwowej oraz samorządowej wszystkich szczebli. W okresie I Wojny Światowej i brutalnej wojny z bolszewikami w 1920 roku działacze środowiska „Zet” złożyli wielką daninę krwi na ołtarzu Ojczyzny; tak było także i później podczas tragicznych walk z bezwzględną okupacją niemiecką oraz sowiecką. De facto "Zet" był jednym z najbardziej niezwykłych, polskich ruchów społeczno-politycznych całego XX wieku. Fenomenem tej organizacji było wspaniałe i pełne poświęcenia podejście do służby publicznej. Jak już wcześniej pisałem, najważniejszym celem tej patriotycznej struktury było odzyskanie niepodległości przez Ojczyznę. Bezpośrednią walkę o jej odbudowę odkładano jednak na odpowiedni moment dziejowy, czyli sprzyjającą koniunkturę międzynarodową dla świętej sprawy polskiej. Nie było więc celem "Zetu" tak jak naiwnych i oderwanych od rzeczywistości socjalistów polskich, na czele ze "zbawcą narodu polskiego" Józefem Piłsudskim wywołanie źle przygotowanego, ogólnonarodowego powstania przeciwko nadal silnej militarnie Rosji. Takie powstanie byłoby z góry skazane na upokarzającą klęskę i ogromne straty, które poniesiono by na pewno, w wyniku brutalnej zemsty Rosjan.

To co najbardziej charakterystyczne i najlepsze w Narodowej Demokracji, z punktu widzenia polskiej racji stanu to chłodne głowy oraz wyraźny realizm polityczny.

Wojciech Jurczyk